कोंकणीपण : आधुनीक कोंकणी साहित्य फुडाराची नदर

सांखळ निबंद 5 

कोंकणीपण : आधुनीक कोंकणी साहित्य 

फुडाराची नदर

1975 वर्सा कोंकणी भाशेक एक साहित्यीक भास म्हण भारताचे साहित्य अकादेमीची मान्यताय लाबली. त्या वर्सा थावन अजून मेरेन कोंकणी साहित्यकारां मदें एकामेकाचे पांय ओडचे, वैयक्तीक टिका करची, पुरस्कारां खातीर केस्तांवां मांडचीं, जाती धर्मा परमाणें वांटे फांटे, बी आमी पळयतात आनी आयकतात. हाचो धपको समग्र कोंकणी भाशेच्या साहित्याचेरूच पडला. मागीर लिपयेक आनी बोलयेक लागून उपराशिल्ल्यो आडखळी. हाकाच लागून कोंकणी साहित्यकार बांयंतल्या बेब्यां भशेन वा पांटलेंत दवरिल्ल्या कुल्ल्यां भशेन जाला म्हणच्यांत चूक जावची ना. कोंकणी साहित्य चोंदून (stagnant) उरलां. ह्या निबंदांत कोंकणी भाशेच्या साहित्या फाटलो एक मोटवो इतिहास दिवन, आधुनीक कोंकणी साहित्याची दशा आनी दिशा जावच्या हेतून म्हजो नियाळ वाचप्यां मुखार दवरतां. 

कोंकणी साहित्याचो संक्षिप्त इतिहास

कोंकणी भाशेंत साहित्याची रचना सोळाव्या शेंकड्या थावन सुरू जाली. हातूंत फिरंग्यांनी तशेंच थळाव्या कोंकणी लोकांनी आपलो हातभार लायला. पुर्विल्ल्या कोंकणी साहित्यांत चड करून धार्मीक पुस्तकां आनी व्याकरणाचीं पुस्तकां आशिल्लीं. थळाव्या कोंकणी लोकां मदें आपणाचो क्रिस्ती धर्म पर्गटचे खातीर फिरंगी पाद्रींनी कोंकणीचो खोलायेन अभ्यास केलो आनी जायतीं पुस्तकां छापलीं. गोंयांत 1556 वर्सां जेज्वीतांनी सांत पावलूचे कॉलेजींत छापखानो स्थापिल्ल्यान हो वावर सुरू जालो. पूण हो वावर चड तेंप चल्लो ना. गोंयांत इनक्विजिशनाचें मारेकार फरमान पाविल्ले उपरांत सुमार तीन शेंकडे कोंकणी पुस्तकां छापचीं बंद जालीं. 1820 वर्सा इनक्विजिशन रद्द केल्ले उपरांत कोंकणी मायेन परत बरे दीस पळयले. गोंया भायर आतांच्या महाराष्ट्रांत, कर्नाटकांत आनी केरळांत स्थळांतर जाल्ल्या कोंकणी लोकांनी थळाव्या लिपयांनी कोंकणी साहित्य रचलें. 

मुंबयंत स्थळांतर जाल्ल्या गोंयकारा मदें शणै गोंयबाबाचो साहित्यीक वावर शिंवाचो. कोंकणीच्या इतिहासा थावन नादशास्त्रा मेरेन ताणें खोल अभ्यास करून कोंकणी पुस्तकां उजवाडायलीं. आपल्या इश्टा, माधव मंजुनाथ शानभागा सांगाता मेळून 1939 वर्सा कारवारांत तांणी राष्ट्रीय पांवड्यार पयली कोंकणी बसका जमयली. हे बसकेंत पयले पावटीं स्थळांतर जाल्लो कोंकणी लोक एकठांय आयलो. शिंपडल्ल्या कोंकणी लोकांक एकठावंक हे बसकेन “एक लिपी, एक भास, एक साहित्य, एक समाज” हें धोरण आपणायलें. त्या दिसा थावन आज म्हणसर जुवारींत तशेंच नेत्रावतींत जायतें उदक व्हाळ्ळां. हे अवधींत कोंकणी भाशेक लाबिल्लीं तीन मुखेल जैतां – साहित्यीक भास म्हण मान्यताय (1975), गोंयांत राजभाशेचो दरजो (1987) आनी संविधानीक मान्यताय (1992). मरणाच्या तणीर पाविल्ली कोंकणी भास एका नव्या उस्वासान जियेवंक पावली. 

कोंकणी भाशेक साहित्यीक मान्यताय मेळचे आदीं कोंकणी बरपावळ आशिल्ली. पूण साहित्यीक मान्यताय मेळिल्ले उपरांत कोंकणी बरपावळींत जायती वाडावळ जाली. हेर भारतीय भासां परीं कोंकणी भाशेंत सयत कवनां, कथा, कादंबरी, नाटकां, एकांकी, बी निर्माण जावंक लागल्यो. कोंकणी नेमाळ्यांचोय आंकडो वाडलो. सुमार पांच कोंकणी दिसाळीं आयलीं आनी गेलीं. सध्या भांगरभूंय दिसाळें मात चलता. साहित्य अकादेमीच्या पुरस्कारां भायर रवींद्र केळेकार सारकेल्या म्हान कोंकणी साहित्यकारान कोंकणी साहित्या खातीर ज्ञानपीठ पुरस्कार जोडून कोंकणी मायेक मान जोडलो. 

सध्याक कोंकणी साहित्य 

आदले भाशीक जनगणनेंत कोंकणी लोकां मुखार एक भिरांकूळ सत उगडापें जालें. कोंकणी लोकांचो आंकडो देंवतेर आसा. ताकाच संबंदीत जायतो तेंप कोंकणी संवसारांत राज्य केल्ल्या कांय कोंकणी नेमाळ्यांच्या मरणाची खबरूय आयकूंक मेळ्ळी. रिव्हायव्हल मोडांतल्यान सरळ आमी सर्व्हायव्हल मोडार येवन पावले (revival mode to survival mode). आशिल्ल्या कोंकणी नेमाळ्यांचेरूय दुकळ आयला. नेमाळ्यांक बरोवपी मेळनात. त्या नेमाळ्यांनी संपादकूच जीव आनी आत्मो. तो भायर पडल्यार, नेमाळेंच मरता. म्हणटना एक सातत्ताय ना. संपादन संस्कारा विशीं भांगरभूंय दिसाळ्याचेरूय जायती भासाभास जाली. आख्ख्या कोंकणी संवसारांत भुरग्यां खातीर आनी तरणाट्यां खातीर एकूय नेमाळें ना.

कांय कोंकणी वाठारांनी जायतें कोंकणी साहित्य निर्माण जाता. पूण लिपयेचे आडखळीक लागून बरयणाराक मान ना आनी वाचप्यांक ती लिपी कळीत नासल्यान तांचीं बरपां वाचूंक जमनात. लिपी लिपी करून आमी आमची बि.पी वाडयल्या शिवाय, हे समस्येचो परिहार अजून सोदूंक ना. ताचे वयल्यान एकेच लिपयेंत वेगवेगळ्या तरांची बरपा रीत. हाका लागून वाचप्याक आनी नव्या बरोवप्याक कश्ट. बरोवपीच मुळावें व्याकरण आनी प्रमाण बरोवप नेणात. फोकांडां कशीं! कारण एक बरयणार ते भाशेचो फुडारी आनी ताकाच आपले भाशे विशीं कळीत ना. 

आमी आदलें साहित्य जायतें पुंजयलां. पूण वाचपीच मेळनात. गोंयांत सारस्वत आनी क्रिस्तांव समाज कोंकणी वाटेन आसा. पूण इतिहासीक आनी समाजीक कारणांक लागून भोवजन समाज अजुनूय मराठी साहित्य पसंद करता. मराठी भाशे खातीर गोंयच्या मराठी साहित्यकारांक गोंयांत तशेंच महाराष्ट्रांत रसीक आसात. कर्नाटकांत क्रिस्तांव समाज धार्मीक मळार कोंकणी वापरता. ती कोंकणी फकत तांच्याक लोकां मदें चलता. थंयचो सारस्वत समाज नागरी आनी कानडी लिपी वापरता. पूण साहित्य भोव उणें. अशी आमची आयची गत. 

देखून मुळावो प्रस्न जो उपरासता तो हो – एके भाशेक भोव लिपी हें बेसांव, मालदिसांव वा कोंफुसांव?  

फुडारांत कोंकणी साहित्य 

फुडारांत कोंकणी साहित्य वाडोवच्याक कांय गजाली मनांत दवरच्यो पडटल्यो. 

1. पयले सुवातेर कोंकणी भाशेच्या साहित्याचो आनी साहित्यकारांचो खोलायेन अभ्यास करून एक ग्रंथ रच्चो. हातूंतल्यान नवे कोंकणी पिळगेक प्रेरणा मेळटली.  

2. विकिपिडियाचेर कोंकणी बरपांचीं गरज आसा. तिनूय लिपयांच्या बरोप्यांनी आपलीं बरपां जाळीजाग्यांचेर घालचीं. देवनागरी लिपयेच्या साहित्यकारांनी हे विशीं चड लक्ष दिवचें. अंकीकरणाच्या (digitalization) ह्या काळांत अंतरजाळार आसप खूब गरजेचें. ह्या वावराक कोंकणी तरणाट्यांचो आदार घेवं येता.

3. भुरग्यांक आनी तरणाट्यांक कोंकणी साहित्याक आकर्शीत करची गरज आसा. तांचे भितर नवेपण आसा. कोंकणी साहित्याक असलेच तरेचें नवेपण जाय.   

4. फामाद कोंकणी मनीस जशे गिरीश कार्नाड, गोविंद पै, बाकीबाब बोरकार बी हेर भासांनी बरयताले. कारण आपले मायभाशेंत कोंकणी लोक तांचें साहित्य विकतें घेतलो काय म्हळ्ळी भिरांत तांकां आसली. सध्या एका बरोवप्याचीं हजार तीं देड हजार पुस्तकां खपतात. विक्री वाडोवंक एकवटाची गरज आसा. वाचप्यांची गरज आसा. म्हणटना आपल्या प्रादेशीक आनी धार्मीक वाटकुळा भायल्या लोकांक आपणाचें साहित्य पावोवंक यत्न करचो पडटलो. 

5. उर्दू भास शाहिरी आनी कव्वाली खातीर फामाद, इंग्लीश तांत्रीक गजालीं खातीर, फ्रँच राजकी उतरावळी खातीर. कोंकणी साहित्यकारांनी अशेंच कितें तरी आमचे भाशे खातीर सोदचें पडटलें. कोंकणी चिटुकां, चिरपुटां, बी. साहित्य म्हळ्यार फकत उतरांची वापरणी न्हय. तें समाजांत बदल हाडचें एक हातेर जावंक जाय. गुणात्मक साहित्य रचून समाजीक क्रांती हाडूंक जाता. 

6. साहित्यांत टिका, विश्लेशण आनी तुळात्मक अभ्यास गरजेचे. हांवें वाचिल्ले पैकीं कांय साहित्यकारांची हांगा तुळात्मक अभ्यास करूंक सुचोवणी. र. वि. पंडिताचें “दर्या गाजोता” आनी चाफ्राचीं समाजीक जिणयेचेर उतरायिल्लीं कवनां, मॅल्वीन लुद्रीकाचीं आनी माधव बोरकाराचीं प्रकृतीचेर घडयिल्लीं कवनां, हॅनरीबाब पेर्नाल आनी पुंडलीक नायकाच्या एकांकींनी आशिल्ल्या पात्रांचेर खोल अभ्यास, वल्ली क्वाड्रसाच्या आनी दामोदर मावजोच्या काणयांनी परदेसांत आशिल्ल्या कोंकणी लोकांच्या जिणयेचें चित्रण, बी. स्त्रीवाद आनी अस्तुर्‍यांच्या जिविताचेर  आनी अस्तुर्‍यांनी बरयिल्ल्या साहित्याचेर नियाळ करूं येता. अशें केल्ल्यान कोंकणी साहित्याचेर खोलायेन अभ्यास करूंक कोंकणी शिकप्यांक एक संद मेळटा. हें काम कोंकणी टिमीन हाताळूंक जाता. लिपयेक लागून भोव उण्या पांवड्यार आमचे मदें हें जाता. देखून “आपल्याच बिळांत नागोबा राय” असली गत आमच्या कोंकणी साहित्यकारांची आज जाल्या. 

7. एके भाशेचेर नदर घाल्यार साहित्य हें ते भाशेच्या प्रगत पांवड्यार आसता. मुळाव्या पांवड्यार व्याकरण आनी बरपा रीत. आमचो मुळावो पांवडो सारको आसा काय? वा “कोंकणी भास जाय तशी घास, ती शिकूंक घेनाका त्रास, तिका मोल तीन कास” हेंच आमचें धोरण. फुडाराचे नदरेन पयलें कोंकणी साहित्यकारांनीच हाचेर खोलायेन नियाळ करचो पडटलो.   

सोंपणी 

कोंकणी भास उरोवंक/ तिगोवंक आनी प्रसारूंक साहित्याचें बळ आसल्यार ती लोका मोगाळ जाता. दोन पुरस्कार फावो जाले वा आपल्या पुस्तकाचो इंग्लीशींत अणकार जालो म्हण ओगें बसचें न्हय. हेरांक साहित्य शेतांत हाडच्याक वावरूंक जाय. नवे पिळगेक मार्गदर्शन दिवंक जाय. खेरीतपणीं आपल्या साहित्यीक देण्या वरवीं कोंकणी समाजांत “एकवट” हाडचे खातीर आनी “कोंकणीपण” जागोवचे खातीर साहित्यकारांनी वावरूंक जाय. फायदो कोंकणी समाजाक तशेंच कोंकणी साहित्यकारांक. हें जालें साहित्य आनी आतांच्या साहित्यकारां विशीं. फुडल्या साहित्यकारांचें कितें? कोंकणी भुरग्यांचेर आनी तरणाट्यांचेर लक्ष घालूंक जाय. तांकां कोंकणी साहित्याची रूच दिवंक जाय. हें कशें करप तें फुडल्या दोन निबंदांनी हाताळ्ळां. 

लांब जियेवं कोंकणी माय!