कोंकणीपण : कोंकणीक लिपीप्रस्तावना

सांखळ निबंद 3 

कोंकणीपण : कोंकणीक लिपी

प्रस्तावना

आदले खिस्तींत (मे 26, 2019) आमी कोंकणी भाशेचे वाडावळी खातीर, साहित्यीक आनी संस्कृतीक पांवड्यार कोंकणी टिमीचो वावर पळयलो. साहित्य म्हणटना आर्विल्ल्या काळांत पर्गट आनी डिजिटल साहित्य ह्यो दोनूय गजाली आसपावतात. कोंकणी संवसारांत लिपयेक लागून कितलींशीं झुजां केस्तांवां पेटल्यांत. लिपीवादाक लागून कोंकणी लेखकांत आनी सर्वसादारणपणीं कोंकणी साहित्याकूच मार बसला. कोंकणी मायचे बारा बिरेस्तार तेरा सुक्रार जाल्यात. कोंकणी संवसारांत लिपीवाद हो एक नाजूक विशय. हो कसो सुटावो करचो? आमी एकवटान कोंकणी भाशेची कशी उदरगत करची? कोंकणी खातीर खंयची लिपी मानून घेवची? असल्या साबार प्रस्नांक जापो सोदच्याक हो निबंद. 

लिपी आनी भाशे मदलो संबंद 

भास पयली तोंडी रुपार घोळटा आनी मागीर त्या भाशीक समाजाक गरज पडल्यार तो समाज ती भास बरयता. भास बरोवंक तो समाज एक लिपी घडटा वा हेर भाशेची लिपी आपणायता. जे भाशेक आपलीच एक थारावीक लिपी आसा, ती लिपी ते भाशेची सैमीक लिपी जावंक पावता. देखीक कन्नड भाशे खातीर तिची सैमीक कानडी लिपी आसा, तमीळ भाशेक तिचीच एक तमीळ लिपी आसा. जे भाशेक आपलीच एक सैमीक लिपी ना, त्या भाशीक समाजाचो लोक हेर लिपी / लिपयो आपले भाशे खातीर आपणायतात. देखीक हिंदी आनी मराठी बरोवंक तांणी देवनागरी लिपी आपणायल्या. आदीं त्यो भासो वेगवेगळ्या लिपयांनी लोक बरयतालो. भारतांत जेन्ना छापणावळ (printing) सुरू जाली (तेंय कोंकणी वाठारांत, गोंय) तेच लिपयेच्या आदारान ते ते भाशेचीं पुस्तकां उजवाडाक आयलीं. म्हणटच लिपी भाशेचें एक न्हेसण. वेळाकाळा परमाणें एक लिपी ते भाशेचो आत्मो जावंक पावता. 

कोंकणी भास आनी लिपी / लिपयो 

गोंयांत पुर्तुगेज धर्मपर्गटणारांनी आपलो क्रिस्‍तांव धर्म पर्गटूंक कोंकणी भास वापरली. अशें कोंकणी भाशेक बर‍पावळ लाभली. तांचे आदीं कोंकणींत बर‍पावळ आशिल्ली वा ना सांगूंक आमचे लागीं घट/ बळकट पुरावे नात. पुर्तुगेजां आदीं, गोंयांत गांवकारांनी आपले बसकेचीं इतिवृत्तां कोंकणी मिश्रीत मराठी भाशेंत बरयिल्लीं आमकां वाचूंक मेळटात. तीं तांणी हळेकन्नड, मोडी आनी गोंय‍कानडी (कानडवी) लिपयांनी बरयिल्लीं. स्थळांतरा उपरांत कोंकणी लोकांनी आपणाची संस्कृताय आनी दायज सांबाळूंक कोंकणी भाशेचो उपयोग केलो. तांणी थळाव्यो लिपयो वा जांच्या शेका खाल ते आसले, तांची लिपी आपणायली. 

सुमार अठराव्या शेंकड्यांत “आधुनीक कोंकणी” भाशेंत पुस्तकां छापची सुरवात (रोमी आनी देवनागरी  लिपयांनी) गोंया भायर वसती करून आशिल्ल्या गोंयकारांनी केली. 1889 वर्सा एदुआर्दो ब्रुनो सौजान ’उदेंतीचें साळक” म्हयनाळें छापून आधुनीक कोंकणी साहित्याचें बीं ओंपलें. मागीर एकुणिसाव्या शेंकड्यांत, पयलें मुंबयंत आनी मागीर मंगळूर शारांत कानडी लिपयेंत कोंकणी साहित्य उजवाडाक आयलें. सध्या कोंकणी संवसारांत चडांत चड साहित्य हेच लिपयेंत आसा. केरळांत मळ्याळम लिपयेंत आनी कर्नाटकाच्या भटकळ वाठारांत नवायती मुसलमानां मदें फार्सी-अरबी लिपयेंत कोंकणी बरोवची परंपरा आसली. त्याच लिपयांनी तांणी कोंकणी साहित्य रचलें. अशें 1939 कारवारांत जाल्ले पयले अखील कोंकणी बसके वेळार कोंकणी बरपावळ रोमी, देवनागरी, कानडी, मळ्यालम आनी फार्सी-अरबी लिपयांनी आशिल्ली. समेस्त कोंकणी लोकांक एकठांय हाडच्या हेतून “एक लिपी, एक भास, एक साहित्य, एक समाज” हें सूत्र तांणी मांडलें. 

एक लिपी आसल्यार फायदो

एक लिपी आसल्यार ते भाशेचे नेम आनी व्याकरण शिकूंक सोंपें जाता. हेर बोलयांचीं उतरां आनी रुपां ग्रांथीक रुपार आसपावंक जातात. एके भाशेचे समग्र वाडावळी खातीर ह्यो तिनूय गजाली म्हत्वाच्यो, हातूंत दुबावूच ना. चंद्राक मारल्यार इंद्राक लागता खंय. कोंकणी संवसारांतूय अशेंच घडलां. कोंकणी उलोवप्यां मदें आनी बरोवप्यां मदें एक घुसपावणी निर्माण जाल्या. एके वाटेन हिंदीं तसली राष्ट्रीय भास आसा (कांय मळार ती भारताची राष्ट्र भास लेगून), जाची लिपी देवनागरी म्हण तांणी आपणायल्या. दुसरे वाटेन इंग्लीश तसली आंतरराष्ट्रीय भास आसा, जाची लिपी रोमी. म्हणटच देशभर आनी संवसारभर चडांत चड लोकांक रोमी आनी देवनागरी लिपी कळीत आसा. कोंकणी ह्या दोनूय लिपयांनी बरयतात. देवनागरी आनी रोमी लिपयांची सर कानडी लिपयेशीं केल्यार, कानडी लिपयेंत चडांत चड साहित्य, पर्गट तशेंच डिजिटल साहित्य आसा. पूण ती लिपी फकत कर्नाटका पुरतीच उपकारता. 

कांय कोंकणी समाजांनी सातत्त्य नासतना कोंकणी भुरगीं कोंकणी थावन पयस वेतात. देखीक, मंगळुरी कोंकणी मुळाचीं भुरगीं मुंबय आनी खाडी प्रदेशांनी राबितो करतात. तांच्या आवय बापायंक कानडी लिपी कळीत आसा. तीच लिपी कोंकणी खातीर वापरून तीं तांचें बरोवप आनी वाचप करतात. पूण भुरग्यांक ती लिपी येनासल्यान कोंकणी थावन तीं पयस पयस वेतात. पूण त्याच कर्नाटकांत तमीळ भुरग्यांचें तशें जायना. कर्नाटकांत आनी भारता भायर श्रीलंका, मलेशिया आनी इंडोनेशियांत, 700 वर्सां वयर वसती करून आसच्या तमीळ लोकांनी तमीळ भाशे खातीर एकूच लिपी दवरल्या. तमीळ संस्था (तमीळ नाडू भायर) क्रियात्मक रुपान तांच्या लोकांक तमीळ शिकयतात आनी कार्यावळी मांडून हाडटात. जात, धर्म आनी प्रांताची गड तांकां लागना.

गोंयांत 1987 वर्साच्या राजभास कायद्या परमाणें देवनागरी लिपयेंत बरयिल्ली कोंकणी भास  अधिकृत म्हण मानली. पूण आज मेरेन तो कायदो चालीक लागूंक ना. गोंय सरकाराचो चडांत चड वेव्हार मराठी आनी इंग्लीश भाशांनी जाता. देवनागरी लिपयेचें समर्थन करपी सिंधुदुर्ग,  कारवार आनी बेळगांव वाठारांनी कोंकणी घट करूंक शकले नात. देवनागरी  लिपयेक लागून फकत एकाच गटाच्या लोकांक चडांत चड मान, हुद्दे आनी पुरस्कार मेळ्ळ्यात हेंय एक कोडू सत. भारतीय संविधानांत आनी रुपयांच्या नोटांचेर कोंकणी खातीर देवनागरी लिपी अधिकृत. 

कोंकणी वयल्यो ह्यो सगळ्यो आडखळी पयसावंक एकूच उपाय म्हाका दिसता – अधिकृत म्हण मानून घेतिल्ली देवनागरी लिपीच समेस्त कोंकणी लोकांनी आपणावची वा आपणावचे दिकेन पावलां काडचीं. 

फकत देवनागरीच  कित्याक? 

जरी चडांत चड कोंकणी लोक आपली भास बरोवचे खातीर रोमी आनी कानडी लिपयांचो वापर करता, कांय मळार देवनागरी हीच कोंकणीची अधिकृत लिपी. पयले कोंकणी बसके वेळार कोंकणी खातीर देवनागरी लिपी थारावप हो समेस्त कोंकणी लोकांचो एकमुखी थाराव. हे विशीं गेल्ल्या अंयशीं वर्सांनी खंयच विरोध जावंक ना. कानडी लिपये परीं देवनागरी लिपी एक भारतीय लिपी. आधुनीक काळांत, रोमी परीं देवनागरी (कानडी लिपी लेगून) वेगीं टायप मारूंक जाता. कोंकणीच्यो भयण भासो, मराठी आनी हिंदी भाशांनी लेगून तीच लिपी आपणायल्या. तशेंच कोंकणी म्हालगड्यांनी जशे, तॉमास स्टीवन्स, आंजेलूस माफेय, मॉन्स. रुदोल्फ दाल्गाद आनी शणै गोंयबाबान लेगून तीच लिपी आपणावंक सुचयिल्ली. ती हिंदी भाशेचीय लिपी जाल्ल्यान, हिंदी भाशे सांगाता देवनागरी लिपी चडांत चड लोकांक कळीत आसा. एक लिपी आसल्यार कोंकणी साहित्याचीय खरी पारखणी जातली. 

एक लिपी आपणावचे दिकेन

सध्या कोंकणीच्यो तीन मुखेल लिपयो रोमी, देवनागरी आनी कानडी. एक लिपी थापूंक घेल्यार बरें जावच्या बदलाक वायट जावंक शकता. एक लिपी आपणावप ही एक प्रक्रिया म्हण आमी लेखुंया. आमच्या समाजाच्या एकवटा खातीर तो आमचो मोख म्हण चिंतून तीन पांवड्यार वावर करूंक जाता. 

पयलो पांवडो – कोंकणी खातीर देवनागरी लिपयेचे नेम सोंपे करचे आनी ताचो प्रसार करचो. कार्यशाळा घडोवन, अंतरजाळार प्रसारून, तिनूय लिपयांच्या नेमाळ्यांनी ते नेम कोंकणी लोकां मेरेन पावोवचे. गोंयांत कांय मळार हें जालां. तेंच आतां सिंधुदुर्गांत, कारवारांत आनी बेळगांव वाठारांत, थंय आशिल्ल्या कोंकणी संस्थ्यां वरवीं करूंक जाता. 

दुसरो पांवडो – रोमी आनी कानडी वापरतल्यांनी आपले लिपये सांगाताच देवनागरी लिपयेंत कोंकणी बरोवची तरबेज जोडची. भुरग्यांक आनी तरणाट्यांक, शाळांनी आनी कॉलेजींनी कोंकणी भास रोमी/ कानडी सांगाताच देवनागरींतूय शिकोवची. 

तिसरो पांवडो – सुमार पांच स वर्सां उपरांत जर देवनागरी भायर हेर लिपयो वापरतल्या लोकांक देवनागरी संवकळीची जाल्यार अधिकृत रितीन त्या समाजान कोंकणी खातीर देवनागरी आपणावची. एक कोंकणी दिसाळें, साताळें, पंदराळें, म्हयनाळें आनी हेर नेमाळीं रचून कोंकणी लोकां मदें एकवट घडोवचो. 

हें काम तितलें सोंपें न्हय, खरें. पूण कोंकणीचे वाडावळी खातीर आनी आमच्या एकवटा खातीर आमकां अशेंच कितें तरी करचें पडटलें. कोंकणी खातीर तीन लिपी सुचयतल्यांनी, कोंकणीच्या ग्रांथीक रुपार एकवट रच्चें विशीं, खोलायेन नियाळ करचो पडटलो. 

  

सोंपणी 

समेस्त कोंकणी लोकांनी आपले भाशे खातीर एक लिपी आपणायल्यार कसलोच अन्याय वा अनीत जावची ना. एकाच प्रमाणा (standard) खाल सर्वांची मोलावणी जातली. कोण खरो कोण खोटो तें रोखडेंच भायर पडटलें. एक लिपी मानून घेतल्यार कोंकणींत एकरूपपण हाडच्याक बुन्याद घाल्ले परीं. तरी कांय बारीक गजाली आमकां पळोवच्यो पडटल्यो. ताचेर नियाळ करून ’प्रमाणीकरण’ आनी ’एकरूपपण’ हांचे मदलो फरक कितें तें पयलें समजूंक जाय. ह्यो गजाली फुडल्या निबंदांत हांव हाताळटलों. 

लांब जियेवं कोंकणी माय....