कोंकणीपण : भास आनी समाज

सांखळ निबंद १

कोंकणीपण : भास आनी समाज 

प्रस्तावना

1939 वर्सा पयली कोंकणी बसका कारवारांत भरिल्ली. ह्या 2019 अंयशीं वर्सां भरतात. ह्याच घडिताच्या उगडासाक हे नियाळ. भारताचे स्वातंत्रताये उपरांत त्या त्या भाशीक राज्यांनी तांचे तांचे भाशेक तेंको दिलो आनी त्यो भासो फुल्ल्यो फळ्ळ्यो. पूण कोंकणी भाशेचें आनी कोंकणी लोकांचें चित्र वेगळेंच कशें दिसता. स्वातंत्रताये आदीं फिरंगी सत्ते खाल आमी वेळगीं आशिल्लीं, अजुनूय वेगळींच आसात. खरें, कोंकणी लोक एकाच राज्यांत ना आनी आमचो आंकडोय भोव उणो. अदमासान आमी फकत पंचवीस लाख कोंकणी लोक, भारताच्या चार राज्यांनी जियेतात. फुडले पिळगेक आपली कोंकणी अस्मिताय राखूंक आनी सांबाळूंक आमी कितें येवजिलां? आमचे मदें एकवट घडटलो काय? आमकां एकवट जाय वा नाका? असले साबार प्रस्न कोंकणी मोग्यांक आदळटात. “कोंकणीपण” नांवाच्या ह्या सांखळ निबंदांनी (serial essays) ह्या विशयाचेर खोलायेन नियाळ करून, कोंकणी तरणाट्यां मदें एक जागृताय निर्माण करचो म्हजो उद्देश. ताचेर भासाभास आनी चिंतन मंथन जावन मुखली वाट आमी तेंकची. धा निबंदां मदलो, हो म्हजो पयलो निबंद – भास आनी समाज. 

भास आनी बोली 

मनीस उलयता, ती एके तरेची भास. पूण ग्रांथीक रुपार ती भास बरयतना, तो एके थारावीक रितीन ती बरयता. देखून भास आनी बोली मदें फरक आसा. भास, बोली परस व्हड. भाशीक समाजांत एके भाशेक बोलये परस चड मान आसा. भाशेक एक प्रमाण रूप आसता. पूण बोली थळाव्या जम्यांच्या उलोवण्यां परमाणें कशीय आसूं येता. थोडक्यांत सांगचें जाल्यार, बोली एके भाशेचो भोवरुपी (diverse) प्रकार.

राजकी आनी इतिहासीक कारणांक लागून एके भाशेक भास म्हण रूप मेळटा. देखीक दखीण लंडानाची इंग्लीश बोली, जी थंयच्या राजघराण्याची भास, ही इंग्लीश भास वा राणयेची भास (Queen’s English) म्हूण विस्तारली. इंग्लीश भास शिकयतना, तीच भास – इंग्लीश भास म्हण शिकयतात. कोंकणी लोक एका राज्यांत ना, देखून प्रमाणीकरणाची (standardization) गरज आमकां केन्नाच दिसली ना. हाकाच लागून कोंकणीच्यो कांय बोलयो ग्रांथीक रुपार वयर सरल्यो.   

कोंकणी बोलयो 

धर्म, जात आनी वाठारा परमाणें कोंकणी बोलयो घोळटात. पूण ग्रांथीक रुपार आसच्यो चार मुखेल बोलयो अश्यो:

१. शिक्षणीक आनी प्रशासनाच्या पांवड्यार गोंयांत वापरची अंत्रुजी कोंकणी, जी देवनागरी लिपयेंत बरयतात.

२. गोंयच्या क्रिस्तांवांनी आपल्या धार्मीक कार्यावळींनी वापरची बारदेशी कोंकणी, जी रोमी लिपयेंत बरयतात.

३. मंगळूरांत आनी मंगळूर भोंवतीं आशिल्ल्या क्रिस्तांवांनी आपल्या धार्मीक कार्यावळींनी वापरची मंगळुरी कोंकणी, जी कानडी लिपयेंत बरयतात.

४. कर्नाटाकाचे करावळी वाठारांत सारस्वतांनी आपल्या समाजीक आनी धार्मीक  कार्यावळींनी वापरची जी. एस. बी. कोंकणी, जी देवनागरी आनी कानडी लिपयांनी बरयतात. 

पयल्या तीन ग्रांथीक बोलयां मदें जायतें सारकेपण आसा. आमच्या कोंकणी म्हालगड्यांनी खंयचीय एक बोली प्रमाण म्हूण वापरून, कोंकणी भाशेची उदरगत करच्याक वा ग्रांथीक रुपार वापरच्या ह्या चार मुखेल कोंकणी बोलयां मदें एकरूपपण हाडिल्लें जाल्यार कोंकणी भाशेचें आनी आमच्या समाजाचें चित्र वेगळेंच पळोवंक मेळटलें आसलें. भास म्हूण मान्यताय मेळच्याकूय कोंकणीन संघर्श केलो आनी मान्यताय मेळोवनूय ती संघर्श करीत आसा. तिच्या संघर्शाचो बारीक इतिहास हांगा दिला.

कोंकणी – एक भास

सुमार आठव्या शेंकड्यांत कोंकणी एक विंगड भास म्हण जल्माक आयली. तिका रायाळ आसरो मेळ्ळो ना. कन्नड, तुर्की, अरबी, मराठी आनी पुर्तुगेज भाशिकांच्या शेका खाल ती फुल्ली.  तिका “कोंकणी” म्हळ्ळें नांव लेगून मागीर लाभलें. गोंयांत पुर्तुगेजांच्या शेका खाल तिका, लिंग्वा ब्राहमणी, लिंग्वा कानारीं  आनी लिंग्वा तेर्रा  अशीं नांवां आसलीं. सुरवेच्या पुर्तुगेजांच्या शेका खाल मिशनरींनी आनी कांय थळाव्या कोंकणी मनशांनी कोंकणी बरपावळ रचली. तिका आमी पोरणी कोंकणी म्हणटात. ही पोरणी कोंकणी, गोंया भायर कर्नाटकांत आनी केरळांत राबितो करतल्या सारस्वतांचे कोंकणी बोलयेक चड लागीं. तशेंच गोंयांत, साश्टी वाठारांत तिचीं कांय रुपां अजुनूय घोळटात. इंक्विजिशना उपरांत जी कोंकणी बरपावळ आमकां मेळटा ती मध्यकालीन कोंकणी बरपावळ, जी पोरणे कोंकणीक आनी आयच्या आधुनीक कोंकणीक जोडचो एक सांकव. 

ह्याच आधुनीक काळांत, कोंकणी भाशेक भास म्हण मान्यताय मेळचे आदीं गोंयांतूच तिच्या अस्तित्वाचेर प्रस्न उदेलो. पुर्तुगेजांच्या शेकांतल्यान सुट्टच गोंय महाराष्ट्रांत विलीन जावंक जाय म्हणच्या इराद्यान – “कोंकणी ही मराठीची बोली” आनी “गोंयची भास मराठी” म्हळ्ळो वितर्कवाद कांय मराठीवादी लोकांनी मांडलो. सगळ्या वादळांक फूड करून 1975 वर्सा तिका एक स्वातंत्र भास म्हण साहित्य अकादेमीची मान्यताय मेळ्ळी. 1987 वर्सा ती, गोंयची राज भास जाली आनी 1992 वर्सा तिका संविधानीक मान्यताय मेळ्ळी. तशेंच केरळांत (1980) आनी कर्नाटकांत (2006) कोंकणी शिकपाक संद मेळ्ळी. हाचे आदीं गोंय मेकळें जातच 1962 वर्सा पासून गोंयच्या शाळांनी ती एक भास म्हण थंय शिकयताले. इतलें सगळें बरें जावनूय आमी आशेल्लो एकवट फावो जालो ना. लिपीवाद आनी बोलीवाद म्हण आनी एका वादळाक ती सांपडली कोंकणी समाज दुसपटला. 

कोंकणी समाजाचो फुडार 

भास एका समाजाची वळख. हातूंत कसलोच दुबाव ना. समाजशास्त्र्यां परमाणें भास एके संस्कृतायेचें वाहन. त्या समाजाचो हारसो. देखून तो समाज फुडें वचूंक सोदता जाल्यार, त्या समाजान आपणाची भास सांबाळून दवरूंक जाय. कारण आपले भाशे वरवींच त्या समाजाक अस्मिताय लाभता. भासो जल्माक येताक आनी भासो मरतात. कांय भासो मरणाचे तणीर पविल्ल्योय आसात. ती भास सांबाळची, त्या काळांत जियेतल्या लोकांची जबाबदारी म्हणच्यांत कांय चूक ना. जशें हेर भासां विशीं आनी तांच्या समाजा विशीं हें खरें, तशेंच कोंकणी भास आनी कोंकणी समाजा विशींय हें खरें. 

आधुनीक काळार भाशेच्या आधारार राष्ट्रां घडलीं. स्पॅनिश भास उलोवप्यांनी स्पेन रचलें, फ्रँच उलोवप्यांनी फ्रान्स, जर्मन उलोवप्यांनी जर्मनी बी. भारतांत भाशावार राज्यां जल्माक आयलीं. ब्रिटिशांच्या काळाचें मद्रास प्रांत (Madras Presidency) भाशेच्या आधारार, तमीळ नाडू, केरळा, आंध्र प्रदेश (आनी आतां तेलंगण) राज्यां म्हण जल्माक आयलीं. हेर प्रांतांचेंय तशेंच जालें. पुर्तुगेजांच्या शेका खाल चारशीं वीस वर्सां वयर आशिल्लें गोंय, एक कोंकणी राज्य म्हण जल्माक आयलें. आमचेय भाशेचे आनी समाजाचे उदरगती खातीर, 1939 कारवारांत पयली कोंकणी बसका जमिल्ली. ते बसकेचें सूत्र – एक लिपी, एक भास, एक साहित्य, एक समाज. हाका 2019, 80 वर्सां भरलीं. कितें जोडलें आमी? कोंकणी समाजाचो फुडार कितें?

भारतांत कोंकणी लोक चार राज्यांनी शिंपडला – महाराष्ट्र, गोंय, कर्नाटक आनी केरळा. तीन मुखेल लिपयो वापरता. महाराष्ट्रांत आनी कर्नाटकांत कांय वाठारांनी कोंकणी भाशेचो वापर ग्रांथीक रुपार बिलकूल जायना. 

आमी फकत पंचवीस लाख कोंकणी मनशां– हें आमचें  दुर्दैव काय आमी पंचवीस लाख विभाजीत आशिल्लीं कोंकणी मनशां – हें आमचें दुर्दैव. “कोंकणीपण” म्हळ्ळें तत्व आमकां एकठावंक शकता. मल्ल्याय आमचोच दिपिकाय आमचेंच, गिरीश कारनाडूय आमचोच, बाकीबाब बोरकारूय आमचोच न्हय! आमी कोंकणी मनशां.

सोंपणी 

आमचो कोंकणी समाज बांदूंक, हो पयलो नियाळ सोंपयतना प्रस्नूच प्रस्न दिसतात. गोंयांत प्रशासनाची भास आसून सयत मराठी आनी इंग्लीश भाशेचो शेक आसा. हेर कोंकणी सुवात्यांनी कोंकणी वाचूंक बरोवंक येनासल्या मनशांक सयत हुद्दो दिला. एके भाशेक एक लिपी आसल्यार ते भाशेचे नेम, रूप, मोडणी घडणी पुराय तरेन शिकूंक मेळटा. हेर बोलयांची उतरां आनी रुपां आसपाव करूंक सुयोग लाभता. देखून आमच्या समाजाची अस्मिताय राखूंक थोडें आमचें, थोडें तुमचें हो गणतांत्रीक सिध्दांत वापरून कोंकणी मनशांनीच कोंकणी भाशेच्या फुडाराची येवजण मांडची पडटली. असले परिस्थितींत “कोंकणीपण” कशें घडोवप हाचे विशीं “कोंकणी टीम” म्हळ्या फुडल्या म्हयन्याच्या निबंदांत पळोवंया. 

लांब जियेवं कोंकणी माय!